Sunday 1 August 2010

નાવિક વળતો બોલિયો - ભાલણ

સહુ વાચક મિત્રોને ૫૦૦વર્ષના ભૂતકાળમાં આજે સફર કરાવી છે. આ એ સમય છે જ્યારે ગુજરાતી સાહિત્ય તેની બાળાવસ્થામાં હતું. મુસ્લિમ, મરાઠા શાસકો વચ્ચે પોતાના અસ્તિત્વ ટકાવા ઝઝૂમતુ હતું. એટલું જ નહિ, પોતાના જ દેશના સંસ્કૃત સાહિત્યની ઉપેક્ષાભરી નજર સહન કરતું હતું. એ વખતે સંસ્કૃત સિવાયની અન્ય ભાષા ની બહુ કિંમત ન હતી. જ્યારે ભાષાની જ કિંમત ન હોય તો તેના સાહિત્યને કોણ પૂછે. આમ છતાં આ સમયમાં આપણા ગુજરાતી સાહિત્યને નાકર, ભાલણ, નરસિંહ મહેતા, મીંરા, યશોવિજય, રૈદાસ, પ્રેમાનંદ, પ્રાણનાથ, ઉદયર્ત્ન, શિવાનંદ, મૂળદાસ જેવા અનેક કવિઓએ બળ પુરું પાડ્યું આજે આવા જ પ્રાચીન સાહિત્યકાર ભાલણની એક રચના માણીયે.

આખ્યાનકાર, પદકવિ અને અનુવાદક એવા ભાલણ આખ્યાનને કડવાબદ્ધ રીતે રજૂ કરનાપા પ્રથમ કવિ હતા. 'નળાખ્યાન','જાલંધર-આખ્યાન' વગેરે દસેક નોંધપાત્ર આખ્યાન આપનાર આ કવિએ 'રામબાલચરિત','દશમસ્કંધ' આદિમાં વાત્સલ્ય, શૃંગાર અને કરુણારસનાં અનેક મધુર ભક્તિપદો પણ આપ્યા છે. 'મુગ્ધ રસિકજનો માટે' કવિ બાણની સંદર ગદ્યકૃતિ 'કાદંબરી'ને એટલી જ ક્ષમતાથી રસાવહ પ્રાસાદિક ગુજરાતી કાવ્યકૃતિરૂપે ઉતારીને ભાલણે ઉત્તમ કવિસૂઝનો પરિચય કરાવ્યો છે.

રામ વિશેનું આ પદ છે. તેમાં નાવિકની ભક્તિભાવ ભરેલી ચાલાકીનું વર્ણન છે. શલ્યાની અહલ્યા બનેલી તે જાણીતી કથાનો લાભ લઇને, 'બે પત્નીને શી રીતે પોષું?'- એવી ચતુરાઇ કરતો નાવિક ગંગાજળ લઇને રામનું પગ ધોવાનું પુણ્ય મેળવી લે છે એ પ્રચલીત ઘટના આલેખને આ પદને લોકપ્રિય બનાવ્યું છે. આ વાંચ્યા પછી જો કવિ કાગનું 'પગ ધોવા દો રઘુરાય' યાદ આવે તો થોડી ધીરજ રાખજો. એ પણ ટૂંક સમયમાં સંભળાવિશ.

નાવિક વળતો બોલિયો, સાંભળો માહારા સ્વામઃ
સાથ સહુ   કો    નાવે    બેસો,   નહિ બેસારું રામ.

વાર્તા મેં સાંભળી    છે,    ચરણરેણુની    અપાર;
અહલ્યા તાં થઇ   સ્ત્રી   સહી,  પાષાણ ફીટી નાર

અજીવિકા   માહારી    એહ   છે, જુઓ મન વિવેક;
સ્ત્રી   થાતાં   વાર   ના લાગે, કાષ્ઠ-પાષાણ એક.

આજીવિકા  ભાંગે   મ્હારી, આગે એક સ્ત્રી છે ઘેર;
બે   મળીને   શું    જમે?    શી    કરું    તાં    પર?

હસિને  વિશ્વામિત્ર બોલિયા, ચરણ-રેણે સ્ત્રી થાય;
તે   માટે    ગંગાજલ    લેઇને પખાલો હરિ-પાય.

હસિને   હરિ   હેઠા   બેઠા,   રામ    અશરણ-શર્ણ,
નાવિકે ગંગાજલ   લેઇને,   પખાલ્યા   તાં   ચર્ણ.

(નોંધ - ભાષા ૫૦૦ વર્ષ પહેલાની અપભ્રંશ ગુજરાતી છે. આથી કેટલાક શબ્દોની જોડણી આજે પ્રચલીત છે તે કરતા અલગ કરી છે. રચનાનો મૂળભાવ યથાવત રાખવા તેને સુધારી નથી.)

1 પ્રત્યાઘાતો:

Ashokkumar Desai Sunday, August 01, 2010 11:18:00 pm  

ભાલણ ની સરસ રચના તમે મૂકી છે.

ભાલણ અંગે નવી જાણકારી પણ મળી.

અભિનંદન

'દાદીમાની પોટલી'

http://das.desais.net

Copyright 2009-2013 © With Respective Creators, Ahmedabad, Gujarat, India. All Right Reserved.

No song uploaded on this blog can be downloaded by using any techniques. If any one downloads song without permission, blog will not be responsible for copyright infringement.

Back to TOP